Gökyüzünü belki de bizler için ilgi çekici hale getiren bulutların, aslında bizlere hava durumu koşulları ile ilgili de haberci olduğunun birçoğumuz farkındadır. Hava güneşliyken ve bulut yokken, biliriz ki yağmurdan eser olmayacak; gökyüzü gri bulutlar ile kaplandığında ise bu bir yağışın habercisidir. Bulutların renkleri, yoğunluğu, belirli şekillerde bulunması ve yükseklikleri, bizlerin hava durumunu daha kolay öngörebilmesini sağlar.
Doğada vakit geçiren kişiler için ise bulutların türleri hakkında bilgi sahibi olmak önemli bir yere sahiptir. Hava değişiminin öncesinde farkında olmak; bulunmak istemediğimiz koşullara karşı tedbirli olmamızda yardımcı olur. Belki de doğa yürüyüşü yapan bir kişinin, devam etmekten ziyade erkenden kamp alanı seçimini yapmasını sağlar.
Bulutlar Nasıl Oluşur?
Bulutlar temel olarak havadaki su damlacıkları veya minik buz kristallerinin yoğunlaşması ile oluşan kitlelerdir. Bulutların oluşumunda hem yeryüzü şekillerinin hem de hava olaylarının rolü olduğundan, bulut oluşumlarını gözlemleyerek bu etkenler hakkında bilgi edinmek de mümkündür.
Bulutların oluşum sürecinde, yeryüzünden sıcak hava dalgaları ile yükselen su damlacıkları rol alır. İrtifa arttıkça gerçekleşen doğal soğuma süreci, yüksek irtifalardaki hava olayları, alçak basınç bölgeleri veya dağlar gibi yer şekillerine çarpmaları gibi sebepler ile giderek soğuyan bu damlacıklar, havanın yoğuşma noktasının altında bir sıcaklık ve basınç seviyesine ulaştıklarında yoğuşarak gözle görülür hale gelirler. Bu yoğuşma esnasında havada bulunan toz zerresi, polen ve benzeri parçacıklar ise çekirdek görevi görerek su damlalarının etraflarında toplanmasını sağlayıp bulut oluşumu sürecinin hızlanmasında rol oynayabilirler.
Bulutların sınıflandırılmasında kullanılan 2 ana yöntem vardır;
Yüksek bulutlar olarak tabir edilen bu grup, ülkemiz gibi orta enlem bölgelerinde 5-13 km irtifaları aralığında bulunan bulutlardır. Kutup bölgelerinde bu aralık 3-8 km iken, ekvatoral bölgelerde 8-18 km aralığına denk gelmektedir. Yüksek irtifalarda oluştuklarından genelde bulundukları bölgede gölge yaratmazlar. Bu grupta bulunan bulutlar;
Cirrus bulutları genellikle ince buz tanelerinden oluşan, uzun ince ve tel tel çizgiler halindeki bulutlardır. Genellikle sakin havalarda oluşurlar.
Cirrus bulutlarına benzer şekilde buz taneciklerinden oluşan Cirrocumulus bulutları, içlerindeki buzlaşmamış su tanecikleri sebebiyle daha kümecikler halinde yoğunlaşmış ve dağınık formda olan bulutlardır. Genellikle kış aylarında, soğuk fakat sakin havalarda oluşurlar
Bu bulutlar yüksek irtifalarda, yüksek miktarda su damlacığının bulunması ile oluşurlar. Çok ince fakat geniş tabakalar halinde görünürler, güneş ışığının geçmesine izin verecek kadar incedirler. İçlerindeki tam olgunlaşmamış buz kristalcikleri sebebiyle, ışık geçirgenlikleri esnasında parlak bir görünümleri vardır. Yüksek nem miktarlarından dolayı yağmur veya kar habercisi olarak bilinirler.
Bu bulutlar, 2 km irtifadan başlayarak, orta enlemlerde 7 km sınırına kadar olan bulutlardır. Kutup enlemlerinde bu üst sınır 4 km iken, ekvatoral bölgelerde 8 km kabul edilir.
Altocumulus bulutları, kendi içlerinde gri-beyaz renk değişimlerini de rahatça gözleyebildiğiniz, orta boyutlu kümeciklerden oluşurlar. Çok yoğun oldukları bölgelerde, parçalı tek bir bulut oluşumu gibi görünebilirler. İlkbahar, yaz dönemlerinde nemli hava ile beraber yağışa sebebiyet verebilirler.
Bu bulutlar genelde mavi-gri görünen ve gökyüzünü büyük ölçüde kaplayan tabakalar halinde gözlemlenir. Uzun süreli yağmurlardan önce sık sık görülürler.
Alçak bulutlar yeryüzü ile 2 km irtifa sınırı arasında oluşan bulutların tümüdür. Aktif yağışa sebep olduklarından halk arasında yağmur bulutları olarak bilinirler.
Stratus bulutları genellikle düz gri renkte olup ve tüm gökyüzünü kaplayacak yoğun bir sis bulutu gibi görünürler. Çok alçak irtifada ve yüksek nem ile oluştuklarından dolayı ince yağmur veya yoğun sis ile birlikte görünürler. Bazen dağ ve tepe gibi yer şekillerinin rüzgara göre arka yakasında, örneğin dağlarla çevrili bayırlarda oluştuklarını gözlemleyebilirsiniz. Bunun sebebi yeryüzü şekillerine çarpıp yükselen havanın, arkasına geçerken yoğunlaşıp sis benzeri bir formda bulutlaşmasıdır.
Nimbostratus bulutları alt-orta yüksekliklerde oluşurlar, koyu gri renkleri ile kolayca diğer bulutlardan ayrışırlar. Aktif kar ve yağmur eşliğinde oluştuklarından düzenli bir formları olmayabilir, bunu bulut şeklinin düzensiz ve kenarlarda parçalanmış gibi görünmesinden anlayabilirsiniz.
Bu bulutlar form olarak Altocumulus bulutlarına çok benzerler, fakat daha alçak irtifalarda ve daha toplu kümeler halinde durmaları ile ayrışırlar. Diğer alçak bulutlar gibi renkleri daha gri tonlarına yakındır ve genelde hafif yağmur ile beraber gözlemlenebilirler.
Tüm bulut türleri arasında en büyük hacimlere ulaşabilen bulutlar olan Cumulonimbus bulutları, diğer bulut türleri aksine yatay değil, dikeylemesine oluşurlar. Bunun sebebi, nem oranı yüksek sıcak hava akımlarının, yoğun soğuk hava cepheleri ile çarpışıp aniden yükselerek soğumasıdır. Üstü düz, toplu bir sütun formunda oluşurlar. Bu bulutlar fırtına bulutlarıdır ve diklemesine şekillerinden dolayı içlerinde oluşan diklemesine hava akımları sağanak yağış, dolu gibi meteorolojik olaylara sebep olur. Aynı şekilde bu diklemesine form, elektrik yükünün birikmesine ve şimşek, yıldırım gibi doğa olaylarının oluşmasına da sebep olur. Yoğun yağmur hacimlerinden de dolayı, yerden gökyüzünün üst sınırlarına kadar yükselen tek bir duvar gibi görünebilirler.
Cumulus bulutları, büyük öbekler halinde toplanmış ve hem yatayda hem de dikeyde oluşan bulutlardır. Alt tabanları düz, üst kısımları ise yuvarlak hacimli olacak şekilde gözlemlenirler. Özellikle üst kısımlarının tomurcuklu hale gelmesi ve renklerinin grileşmesi yağmur göstergesidir.
Bu bulutlar, özellikle büyük şelale ve benzeri su kaynaklarının etrafında oluşurlar. Havaya saçılan su damlacıklarının sprey halinde havaya dağılması ve şelale dolayısıyla oluşan yukarı doğru ilerleyen hava akımlarının soğutmasıyla oluşurlar. Su yüzeyinin hemen üstünde bile görülebilirler. Tam şekilleri oluşmadığından, ara oluşum bulutlar olarak kabul edilirler. Yükselip daha da yoğunlaştıkça diğer bulut türlerine dönüşürler.
Orman yangınları veya volkan patlaması gibi aşırı sıcak bölgelerde oluşan bu bulutlar, oluşumlarına sebep olan sıcak bölgedeki hızla yükselen sıcak hava dalgalarından dolayı Cumulonimbus bulutlarına benzer şekilde diklemesine oluşurlar. Etraflarındaki bölgedeki nemli havayı emerek, nemin hızla yükselip soğumasına sebep olurlar. Bu vakum etkisi aynı zamanda bölgedeki dumanı ve yanan parçacıkları da içine çektiğinden, özellikle taban seviyelerinde kahverengi, siyah renklerinde gözlemlenirler.
Silvagenitus bulutları, çok sık bitki örtüsü bulunan bölgelerde oluşur. Özellikle yosun benzeri nemi çok tutan bitki örtüleriyle ve tropikal ormanlar ile özdeşleşen bu bulutlar, yeryüzüne çok yakın oluşup ormanların içinde sis benzeri olarak görünürler. Dışarıdan bakılırken ise ağaçların etrafında oluşan hareler ve ormanın üst sınırından yukarı doğru uzanan ince iplikler olarak gözlemlenebilirler. Nem oranı yüksek havadan oluştuklarından, yoğunlaşarak diğer bulut türlerinin oluşumuna sebep olabilirler.
Özellikle doğa sporcuları için önemli bir yer kaplayan hava durumu, bulutlar hakkında bilgi edinerek biraz da olsa belirsizliğini kişiler için ortadan kaldırmaya yetecek görüyü sunacaktır. Bu yazı ile de sizlere bir miktar da olsa bulutların bize neler gösterdiğini belirtmek istedik.
Doğa ile kalmanız dileğiyle!
Referanslar
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü. Bulutlar
World Meteorological Organization. 2017. International Cloud Atlas
UCAR Center for Science Education. 2009. Clouds
Sevgili macerasever,
Sitemizi ziyaret ettiğin için çok mutluyuz! Macerita ekibi olarak senin ve tüm doğaseverlerin en iyi şekilde yararlanması için macerita.com’daki bilgilerin güncelliğini ve doğruluğunu sağlamak konusunda elimizden gelenin en iyisini yapıyoruz. Ancak, macerita.com’un veya sosyal ağlarımızın sağladığı içerikler kullanılarak yapılacak olan herhangi bir etkinlikte istenmeyen bir durum yaşanırsa sorumluluk kabul etmediğimizi belirtmek isteriz (Daha detaylı bilgi için lütfen buraya tıklayınız). Dağcılığa, kaya tırmanışına veya herhangi bir doğa sporuna başlamak istersen, hepimizin yaptığı gibi mutlaka profesyonel bir eğitim almalı ve uzman kişiler eşliğinde ilerlemelisin.
Dağlarla ve sevgiyle kalman dileğiyle,
Macerita Ekibi